VOL. 50 ISSUE NO. 1 APRIL - JUNE, 2006 AIZAWL
Editor
LAlramthanga
Tochhawng
Director of Agriculture
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Pi Vanramthangi
SMS (SS)
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
-1-
1. Editorial ……………………………………………..……………………….….…….. 3
2. Thangnang hi Mau Par Hrik an Lo Ni Reng A Lawm Maw le ... 5
- James Lalsiamliana, APPO
3. Mautam Hlimthla ………………………………………………………………… 7
- H. Joela, S.O-Cum-S.A
4. Lei Endik tur lak dan leh pawimawhna ……………………………… 10
- Vanlalnunpuia, ASC
5. Oil Palm Chin Dan leh Enkawl Dan ……………………………….……. 12
- Lalhmingmuana, AEO, MIP
6. North-East Agri Expo-2006 Dimapur, Nagaland-ah kan
Kal ve A …………………………………………………………………………..….. 15
- P. C. Lawmkima, Farmers, Phullen.
7. Uttaranchal Zin Report Leh Kan Hmalakna
}
henkhat ……… 17
- R. K. Nithanga, ASSO
8. Kitten Of The World Thailand ………………………………………… 20
- Lalnunpuii Parte, AEO MIP
9. Bio-Dynamic Compost for Organic Farming ……………….…… 22
- N. Rothanzama, G/S Dte. Of Agri.
10. IWDP Exposure Visit ………………………………………………………… 24
- H. J. Vanlalvena, Bilkhawthlir.
11. KEIMAHNI ……………………………………………………………………….. 26
CONTENT
Editorial _________________________________
une thla kan lo chuangkai leh ta der mai a. Ruahtui han tla tlurh
tlurh
]
hin mahse, a insemzai
]
ha lo hle a, kan thlai tan duh thu a sam lo
hle mai. Kumin phei chu
]
hal Khawro chhung a rei a, kan ram, tlangram
lo ni bawk nên, kan lo leh huan thlai tan duhtawk tui pêk tur kan nei thei
lova, thlai thar a hlawk loh phah
]
hin hle a ni.
Kan loneituten kan lo leh huan thlai tui kan pêk theih nan ruahtui
tla dahkhawlna, ‘Water harvesting structure’ neih lamah kan intlansiak a
hun ta takzet a ni.
Mithiam pakhat chuan tlangram hmasawn nan ruahtui dahkhawlna
neih leh Organic Farming-a kal hi kan ram siamna tur leh ei leh bara kan
hmasawnna tur kan tih makmawh a ni tih hriain ke i pen zêl ang u.
- 3 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
MIZORAM GENERAL INFORMATION
1. State Capital - Aizawl
2. Area of Mizoram - 21,087 Sq. Kms.
3. Length & Width: a) North South - 277 Kms.
b) East West - 121 Kms.
4. Inter State Border:
(a) With Assam - 23 Kms.
(b) With Tripura - 66 Kms.
(c) With Manipur - 95 Kms.
5. International Border:
(a) With Myanmar - 404 Kms.
(b) With Bangladesh - 318 Kms.
6. Number of Towns - 22 Nos.
7. No. of District (Administration) - 8 Nos.
8. No. of Blocks - 22 Nos.
9. No. of District (Agriculture) - 6 Nos.
10. No. of Sub-Division (Administrative) - 23 Nos.
11. No. of Sub-Division (Agriculture) - 14 Nos.
12. No. of Circles (Agriculture) - 53 Nos.
13. No. of Minor Irrigation Division - 4 Nos.
14. No. of Minor Irrigation Sub-Division - 9 Nos.
15. No. of Krishi Vigyan Kendra - 4 Nos.
16. No. of Integrated Training Center - 1 Nos.
17. No. of Villages (2001 Census) - 707 Nos. (inhabited)
110 Nos. (uninhabited)
Total - 817 Nos.
18. Population (2001 Census)
Male - 4,59,109 Nos.
Female - 4,29,464 Nos.
Total - 8,88,573 Nos.
19. Sex Ratio - 936 females per 1,000 males
20. Literacy rate - 88.49%
21. Density of Population - 42 persons per Sq. Km.
22. No. of Household - 1,54,643 Nos.
23. No. of Cultivators Families - 89,454 Nos.
24. Percentage of Cultivator Families - 57.85%
25. Geographical Location : a) Latitude - 21.58
0
to 23.35
0
N
b) Longtitude - 92.15
0
to 93.29
0
N
- 4 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
THANGNANG TE HI MAU PAR HRIK AN LO NI RENG A LAWM MAW LE !
James Lalsiamliana
Asst. Plant Protection Officer
Directorate of Agriculture
Aizawl, Mizoram
Kan nu leh pa ten Mautam leh Thingtam an sawi chhuah chang apianga an sawi tel ve
ziah
]
hin Thangnang te hi eng nge an lo nih chiah tih hriat chian an ni ta. Heng Thangnang te
hian Mautam leh Thingtam in
]
an hma hret kumah, hma rawn hruaiin Zoram hmun hrang hrang
an rawn bawh
]
hin a. Heng Thangnang, rannung chi khat, rawn puang
]
hin te hi an tam tham
]
hin em avangin, thingzar an fukna
]
henkhat te chu an tliak hmawk hmawk
]
hin a ni.
Thangnang te hi India ram chhunga
Forest lama zirna hmunpui, Forest Research
Institute, Dehra Dun-ah, kumin May thla, ni
16 khan Mizoram Agriculture Department
chuan a thawn a. Hemi hmuna rannungn
zirmite chuan an rannung lo hmelhriat tawh
sa a nih thu leh, pentatomid bug a nih thu
an rawn sawi a. Tin, science lama a hming
chu Ochrophara montana Distant niin,
Hemiptera Order hnuai a awm
Pentatomidae Family a mi a nih thu an
rawn sawi ta a ni.
Hemi Forest Research Institute hmuna
rannung lam chanchin zirmi,
Dr. Pratap Singh-a chuan heng Thangnang
ho hi an chanchin hetiang hian a ziak a-
Thangnang te hi maupar tlan
]
hin an ni a.
Hetia mau an rawn tam a mau nasa taka an
rawn par hian an inthlahpun nasat phah em
em
]
hin. Amaherawhchu, maupar a rawn rem
chuan eitur dang an neih zui tak loh avangin
leh, fur ruahtui nasa taka a tlakzui
]
hin
avangin an thi mangzui leh mai
]
hin a ni.
Mautam hunah chauh an rawn puang
]
hin a
ni” tiin a ziak a ni.
Hetianga Thangnang puang hi kum
1982-83 kumah khan Central India a
Chandrapur leh a khaw chheh vela Tursing
mau (Dendrocalamus strictus) a tam
]
umin
hmel hriat a lo ni ve tawh a ni.
Kum 2005 May thla tir lam khan,
Mizoram khawthlang lama Mamit khaw
hmar lam, kilometer 6 vela hla N. Sabual
khaw hmun hlui tlangah Thangnang hi an
rawn kai a. An rawn kai hun hi tlai ni tlak
dawn hnaihah niin, an tam tham em avangin
an thlawk ri pawh a ri hum hum tham a.
Thingkung hniam te teah te leh perhteah te
an fu ta vak mai a. Tin, hetia an rawn kaina
tlang bawrah hian, meter 40 bial vel lek
chhungah an awm khawm a. Thing hnah
hring chi tinrengah an fu mai a, thingkung
belh bik pawh an nei chuang lo. Hmun
- 5 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
]
henkhatah te phei chuan mau hnahah te
pawh an fu bawk a ni.
Kum 2006 a rawn inherchhuah hian,
kum hmasa ang bawkin May thla tirah, N.
Sabual-ah leh Kawrte khaw chhim lamah
Thangnang te hi an rawn puang leh chiam
tawh bawk a ni. Kan nu leh pate chhutna
a
]
anga chhut chuan kan hmabak a pik ta hle
mai le. Mautam a rawn thleng leh dawn ta
ngei ni mai lo in, a rawn thleng
]
an der tawh
a ni. Kumin hian, Mizoram khawchhak lam,
Saitual leh Keifang khua a
]
anga a chhak lam,
Khawzawl leh Khawhai khaw thlengin mau
hmun zawng zawng tih theih deuh thaw chu
an tam ta der mai a. Mizoram hmun dang
erawh chu nakumah an rawn tam
chhunzawm dawn niin a lang. Kumin hian
Mizoram mau hmun, hmun 4-a
]
hena hmun
1-ah chuan mau a tam ta der mai.
Thangnang te hian hmui zum tak, thil
tuihnang dawtna turin an nei a, an hmui zum
tak hmanga maupar tuihnang an dawt loh lai
chuan an hmui hi an awmah a in thlawp zar
]
hin a ni. Amaherawhchu, heng Thangnang te
hian thlai dang an eichhiat hriat a ni lo. Tin,
maupar tlana khawsa ve bawk pangang
hmul neilo ho hi chu Thangnang no an ni lo a,
phengphehlep/lungphur no an ni.
Thawhrimna zawng zawngah hian hlawkna a awm a, ka a sawi mai erawh chuan
tlakranna mai a thlen a ni.
Mi taima kut chuan rorelna a keng anga, mi thatchhia erawh chu hna rim taka thawk
tura tih a ni.
Fello taka dehchhuah tam tak ai chuan Fel taka dehchhuah tlemte a
]
ha zawk.
Nawmsakna thlahlel chu mi rethei a ni anga, uaiin leh hriak ngaina mi chu an hausa
lovang.
Duhsakna hi bumna a ni a, hmel
]
hatna chu engmahlo a ni.
Kan nuna hlawhtlinna hi thil thiam bik vang emaw remchanna hmuh bik vang emaw
nilovin, rilru zawng zawng hmanna leh beidawng lova beihzui reng naah hian a awm
zawk a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
- 6 - -
MAUTAM HLIMTHLA
By : H. Joela
S.O cum S.A
Directorate of Agriculture
Kan
]
awng hi hnam changkang zawkte nena khaikhin chuan
]
awng harsa tak a nih loh
zia kan hre
]
heuh awm e. Hnam changkang hote pawh hi an lo famkim bik hauh lo tih erawh chu
hria ila. Hnam mawl tak thuamhnaw pawh la ha manglo, Matiz hote khuan Vaki chhungkua
amite hi hming an neih hran tir vek a. Motor Car erawh chu eng model pawh nise motor an ti vek
thung a. American hote khuan an Car neih hote chu a model hmingin an lam
]
heuh hlawm a.
Vaki chhungkua sawi nan erawh chuan thumal pakhat an hmang ve thung. Keini pawh hian mau
leh rua kan neih te chu hming kan neih tir vek a. Chungte chu :- Mau, Raw
]
hing, Rawnal,
Rawngal, Phulrua, Chal, Tursing, Phar, Vai rua, Vai mau, etc., tiin kan lam a. Sap
]
awnga sawi
dan erawh chuan, Bamboo a
]
an a ngai thung. Chuvangin keini rilrua chiang ang hian ‘Mautam’
leh
}
hingtam te hi an rilruah a chang velo. Kum 2007 Mautam urlawk nan kum 1997 kum khan
Guwahati-ah training-in kan kal a. Min zirtirtu zinga pakhat chu Kum 1977
}
hingtam kum
khan, a zir turin a rawn kal ve tawh a. Raw
]
hing rah chauh a hmuh avangin Mau tak rah kan
keng chu, Mau rah a nilo reng reng an rawn phhuahchawp mai mai a ni ang min tih sak ta tlat
mai a. Keini tan a chian teh lul nen. Keini Zofate tan chuan kan mellung pawimawh tak a ni a.
“Mautam hmasa khan thingnawi ka fawm tawh, i bawk vak thei tawh min ti
}
hingtam hmasa
khan a sehsam laiin ka piang” tiin tehfunga kan lek lam ber a ni.
Thuruk Inthup : Mautam sawi rik a nih
apiangin Sazu a tam hle a nih a rinawm
Bawkbawn rah te, Pangang te leh hnahro tla
te hi sazuah an chang zel mai ni tein an sawi a.
A lu lam Sazu, a taksa maurah, a hnuah Sazua
chang leh ta ang te pawhin an sawi a. Dawt
pawh va ni zozai suh. Hemi bakah hian,
Mautam hmasa chanchin hria, nungdama la
awm ten a chhan, a lo thlen dan an hriat
chhuah zawh loh thil pahnih a awm a, chungte
chu :-
1) Zan khat thil thu-ah, chutah pawh chuan
mitkhapkar leka thil thleng an sawi
]
hin a. Chu
thil thleng mak an tih chu - Thlifim na taka
rawn tleh thut ang hian thawm a rawn awm a,
a reh leh nghal duak mai a. A rikna lamah
chuan chawp leh chilha an en chuan buh vui
chu rual taka tan chum ang maiin a lo bo fai
duak ta
]
hin a.
}
henkhat chuan bak rual a nih
ring an awm a. Sazu ten an kuaah an pu lut a
nih ring an awm bawk a. Nimahsela, thlawhlai
buhfang tla hmuh tur a awm miah silo. Khaw
pakhat leh mual khat leka thil thleng ni lovin
khawtinah leh mual hrang hrangah sawi tur a
awm tlat. Hemi thawm hria ten an sawi
a
]
angin he thil thleng mak tak mai hi zan
khawthim hnua thleng vek a ni.
2) Khati zozai a tam Sazu buh seng laia an
hmuh kha, kum a rawn thar hnuah erawh
chuan hmuh tur an awm leh tawh miah si lova.
An sulhnu chhui tur pawh a awm lo.
Khawiahnge a awm zawh tak ang? Heng thil
pahnihte hi a chhan leh vang la hriat chhuah
zawh loh, thingbul lungbul biaa kan inthawi
a
]
ang tawha mak an lo tih tawh
]
hin chu a ni.
Tun ang khawvel changkang tawh, zan pawh
chhun ang maia chiangin a hmuh theih
tawhah hian he thuruk inthup hriatchhuah
tuma hma la peih awm ila ka ti ngawt mai.
Awle, kan thupui kan pen bosan lamah
lo kir leh ta ila. Mautam leh
}
hingtam ang
zulzui deuha thil thleng
]
hin hi khawvel ram
dangah hmuh tur leh sawi tur a awm ve tlat
- 7 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006
-
mai. Kan hriatthiam loh min hrilhfiah saka, a
nihna tak min kawhhmuhtu nilo mahse
ngaihdan thar min petu a ni mahna.
Kan khawvel hmartawp vur ram,
kumkhat pawh nikhat ang maia awm
]
hinna
hmunah rannung chikhat Leming an tih ho an
awm a. He rannung hi sazu (rodent)
chhungkua, ha hmaia an eitur chip
]
hin hote
zinga mi ni ve a. Zuhrai nen hian a len zawng
ah chuan an intiat vel a. Nimahsela, an mei a
sei ve lova, an hmui pawh a zum ve lo, Sazupui
emaw Bui kan tih hote nen an inang mah
zawk. Mahse, an beng a sei ve lo. Kan sawi tak
ang khan, hmar tawp ramah hian thla ruk
chhung ni eng an hmu a, thla ruk chhung chu
zan ang deuhin a awm kan tih kha. Ni lan
chhung hian thlasika an eitur an chhek lawk a,
Eskimo hote chuan an chin ve ngai loh avangin
an thlasik tla tur ramsa an la khawm
]
hin.
Rannung erawh chu an pukah an tawmbo a.
Nipuiah an rawn vak chhuak leh
]
hin.
Nungcha
]
henkhat erawh chu thlasikah
chhimtawp lamah an pem a, nipuiah an rawn
inlar leh
]
hin.
Tuna kan sawi tak, Leming hote hian
kan rama Sazu ang bawkin eitu an ngah ve tho
mai. Vur ram Savawm, Sihal, Chinghnia,
Chhimbuk, Mupui, Sanghar, Keite, Vatawk,
Gofwits hote hian an ei
]
hin a. Anni Leming
hote pawh hian hnim hnahno bakah Sava tui
te, an note keu hlim te an ei ve bawk
]
hin. Kum
tin khaw awm dan (lum leh vawt leh ni eng)
hmuh rei dan a inang lova. Thlasik a nat loh
deuh
kumah
chuan hnimhnah a chawrno rei
bik a. Leming hote pawh hian eitur
hnianghnarin an hmu thei a. Nupui laia raw
intawllen Sava hote tui leh an note keu hlim
eitur a tam phah a. Hengte avang hian Leming
hote tan inthlahpunna chance an neih rei phah
a. Thlasik a rala nipui a rawn inherchhuah leh
meuh chuan an pung hluai
]
hin a. Sazu hote hi
Pu C. Rokhuma'n a pa in an note ei ching anga
a sawi ang hi an nilo a. A nu raipuar hian a
naupai tana chaw
]
ha a mamawh ang a hmuh
loh chuan an note an ei mai
]
hin a lo ni zawk.
An tlem lai berin hectare khat (10,000 Sq
Metre) khatah pahnih-pathum emaw lek anga
chhut chhuah a ni a. Hetia eitur an hmuh
]
hat
kumah erawh hi chuan nipui a rawn inher
chhuah meuh chuan an pungchho hluai
]
hin.
Hetianga an pun hnuah hian a huhova ral beih
an chin avangin nungcha dang rawn intawllen
hote an tlem phah hial
]
hin. Hetia chhungkaw
kallam (pungchho zel) an nih lai hian hectare
khat zelah kum 3/4 danah chawh rualin 35-40
vel zela chhutchhuah an ni a. An tam
vawrtawp ah hian 250-350 ang vel an ni
]
hin.
An hmuh apiang an vaihma hmiah hmiah a ni
ber mai.
Rannung hote hi mihring aia an
danglamna chu an tam poh leh an chen chereu
hma a ni maia, a tuk lama mi tu ran dah khawl
ve thiam siloh avangin
]
ampui mithi hmabak
an nih an in hre der bawk lo. An tam tham em
avang hian eitur awm chhun chu an hre rang
hle
]
hin. An intam chhuah avang hian eitur
inchuh avangin an in that fova, chenna in tur
inchuh a lo ngai hawk nen, chutihlaiin a nu
raipuar kohamin an note a lo ei fo mai bawk
nen, hetiang dinhmun ah pawh ding
mahse,
]
ampui mithi an tawk dawn tih an hre
ve silo. An vah kual fe hnuah an dinhmun an
hre chauh mai si a. An vah chauh hnep hnuah
khawdanga vehbur khawn turin mahni rinna
mualah an kal darh ta sung sung mai a.
Naupang leh upa lam hote leh damlo hote
chauh in nghak ah an dah emaw tih mai turin
an vakchhuak a, an hmun rauh san hi nungcha
dang ten an rawn luah ve nghal a, ril
]
am
chauh tawh lamah kal chhuak an ni bawk a.
}
amchhawl avanga chau, harh chhuak zo ta lo
an tam, an hmelma ten an lambun ve chhen
bawk nen. Survival of the Fittest (a ruh no no
chhuak ah) tih dinhmuna an awm miau
avangin a fing apiang an ding chang a. Kawng
zawn chawpah kal tumna bik pawh nei lova
- 8 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006
-
mikhual ar khawchhuah anga chhuak an ni si
a. Kham bakbahai leh pialtlep hmunah leh
chirhdup hmunah te an chhuak a. Luipui kan
ngai te pawh a lo awm bawk a. Hetiang
dinhmun hi an hmelmate tan chuan
duhthusam anih avangin an lo bei ve reng
bawk a. Maurawkela khuang hmang ang
maiin an lo khawsa ve a ni. Hetiang ang a
thlen hian rinphak baka tam an ruang hmuh
tur a awm a, intiam rualin a huhova intihhlum
an rawt a ni ange tih mai tur a ni. Hetiang a
huhova intihhlum (Mass suicide) ni awm tak hi
khawmual leh tuia cheng
]
hinte zingah sawi
tur a awm ve nual. Zir bing hote (Research
Scholars) pawhin a chhan leh vang an la hre
bik lo. Pathianin a thilsiamte hi in mamawh
tawn vek leh inbuk tawn taka awm turin a duh
a. Rualkhai taka a thilsiam te, a sap
]
awng
takin ecological balance a awm theih nan
Pathian remruat a ni ange an ti ve tawp mai a
ni. An rauhsan hmun ruakah hian nungcha
dang ten khawpui dinin an rawn in thlahpung
ve leh ta
]
hin a ni. Heianga a huho-a an vah
darh vak ang hi kum 35 - 40 danah a thleng
]
hin.
Hemi ka ziah lai hian thu thar hriat belh
ka nei a, Mautam hmasaa kum 7/8 vela upa ni
tawh nungdama la awm (a hming tarlang lo
mai ila) chuan a thil tawn hetiang hian a sawi,
Zanah pawh thlawhlai fang tawk kan awm
reng a. Zankhat chu dar 9 vel a ni tawh ang,
tih ang hun velah hian thlawhlaia kan kal vel
lai chuan thlifim na tak tleh thawm ni awm tak
a rawn awm a. Kan han hawi kual vel chuan
kan lu chung lamah chuan Bakrual lian pui pui
Sai Bak kan tih ang hi an rawn leng ta nuaih
nuaih mai a. Chhepchher leh khawn rik kan
ken te chu kan khawng a, kan au chel chul ta
mai a. Ka pate-a chuan Sairawkherh a ken
chuan a perh bawk a. Pakhat chu kan perh
thla a. Kan thawm avang chuan an tlan chhe
ta a. Chhungkaw kham kan thar nghe nghe a.
Ka pate-a Bak perh thlak chu, a thla hmawr ve
ve a vuanin ka pawtpharh a. A ke chuan lei a
dek pha
]
helh a ni. tih thu hi ka dawn belh
hlauh mai. Bak lian chi pawh lo ni ta tehreng
se, kum dangah pawh hmuh tur awm lem silo,
hetiang Mautam lai khera an rawn pung ve
hluai kher kher hi thil mak a ni ve hrim hrim
mai.
Awle, a chunga tarlan tak hi kan sawi
tak Thuruk inthup min hrilhfiah saktu nilo
mahse, Mautam leh
}
hingtam zulzui deuha
thilthleng awm chhun niin ka hria a. Lemings
hote hi Rodents (hahmaia eitur chip
]
hin) an lo
ni ve bawk nen. A thupuiah pawh Mautam
Hlimthla ka rawn hmang ve ta mai a ni. Kan
khawvel hi Space Age Vanthengreng, mit
hmuh phak piah lam ramah kan suangtuahna
a awm tawh kan ni bawk a, chuvangin Pi leh
Pu a
]
anga thuruk inthup hai chhuak turin kan
rindan leh thiam chi hrang hrang hmangin
mitinte in ke rawn pen chhuak turin ka sawm
a che u.
- 9 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
LEI ENDIK TUR LEH LAK DAN LEH A PAWIMAWHNA
Vanlalmuanpuia ASC.
Dte. of Agri.
Thlai a tam thei anga thar tura pawimawh hmasa ber chu, thlaiin a mamawh tawk
chaw chi hrang hrang kan thlai chinna hmuna thlai mamawh tawk leh an ei theih dan ang tawka
an awm hi a pawimawh ber a ni. Thlai hlawk zawka thar tur leh huan lei enkawl dan tur hre tur
chuan, huana lei
]
ha dinhmun (Fertility status) hriat a pawimawh, heta
]
ang hian kan huanin
lei
]
ha a mamawh dan leh a siam
]
hat dan te rawtna (recomendation) te a siam theih a ni.
Chuvang chuan kan huan lei (soil) te hi test ngai a pawimawh a ni. Hemi pawimawh zia hria hian
India ram hmun hrang hrangah pawh Soil Testing Laboratory din a ni a, Mizoramah pawh
Aizawlah din a ni a, Lungleiah pawh din mek a ni.
SOIL SAMPLE LAK DAN
Soil test leh a result te hi soil sample test
a
]
anga lak a ni
]
hin. Chuvangin soil sample
lakah fimkhur a ngai hle a ni. Kan soil sample
lak khan kan lakna zau ai kha a awh ngei ngei
tur a ni. Kan Sample a
]
ang chauh khan kan
ram leilung dinhmun zir a nih dawn avangin
uluk a ngai hle a ni. Heti a nih avang hian kan
huan ram pawh a tlang leh mual te leh a lei te
a inang lo a nih chuan a enkawl dan a hrang
thei a, chuvang chuan, bial hrang hrangah
]
henin bial tinah sample hrang hrang kan la
ang a, chu chu kan chhinchhiah bik ang a, a
enkawl dan tur kan lei endik result a
]
angin
kan ti danglam mai tur a ni. Soil sample lak
dawna kan hriattur chu, thlai te hian lei
chhungril takah chaw zawng lovin lei pawn
lang, lei hangah chaw an zawng ber a,
chuvangin sample lak dawn pawhin thuk taka
mi lak a ngai lo. Sample lak dawn chuan 15cm
vela thukin lei chu laih khuar tur a ni, tichuan
lei laih khuar chu a chung a
]
anga a mawng
thleng in pan taka hlawi thlak tur a ni, hetiang
chiah hian hmun hrang hrangah khalai ram
aiawh tur anga ngaih kha lakkhawm tur a ni
a. Heng hmun hrang hranga sample
lakkhawmte kha chawhpawlh vek tur a ni a, lei
hi tih ro tur a ni. Hetah hian pawimawh em em
chu, sample nisaa tih ro reng reng tur a ni lo a,
daihlimah chapparha tih ro tur a ni. Sample
test tur hi kg
𝟏
𝟐
a tawk a, chuvang chuan
sample lak zawng zawng kha kg
𝟏
𝟐
aia a tam
chuan, hmun liah a kawkalha rin phawk tur a
ni. Tichuan a inep (opposite) te kha paih a
chawhfin leh tur a ni, tichuan a chung a mi ang
zela tiin kan duh zat kg
𝟏
𝟐
a tlin hma chu tih
tur a ni a, chumi zawh ah chuan sample kha
puan ipah emaw bawmah emaw khung a, a
hnuai a mi ang hi lehkha dah a, test tura pek
tur a ni, hetiangin:
Sample information sheet
Sample No. Sample lak ni
1) Loneitu hming
2) Address
3) Circle/khua
4) Thlai chin tur
5) Kum thum hma lama ram enkawl dan
6) Thlai upat zawng
7) Sample lakna ram zau zawng
8) Sample chu engtia thuka lak nge
Signature of farmer
Sample lak dawn hian Agriculture
department a mi AEO, GS, AD etc. emaw
mithiam dang emaw pawh rawn theih reng an
ni.
- 10 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
Soil test result :- Mizoramah chuan a tlangpui thuin a hnuai a mi te hi a pawimawh zuala
ngaiin test tur a ni.
i) pH - Hei hi lei thur leh thur loh enna a ni.
ii) Organic Carbon - Nitrogen awm dan dihhmun
iii) P
2
O
5
- Phosphorus dinhmun
iv) K
2
O - Pottasium dinhmun
v) Texture - Lei chu a Balu lei, tlak lei etc. a ni nge ni lo.
Hei lo pawh hi mamawh dan a zirin endik theih a ni a, mahse, a chung a mi te khi thlai tan
a pawimawh zual deuh deuh te chu an ni a, heta
]
ang hian kan huan ram enkawl dan tur pawh
mithiam ten min kawhhmuh thei a ni.
For reference :-
Rating-chart for the soil-test data
Nutrient Low Medium High
Organic carbon as measure of below 0.5% 0.5-0.75% Above 0.75%
Available nitrogen
Or
Available nitrogen (N) below 280 280-560 About 560
Kg/ha Kg/ha Kg/ha
Available Phosphorus (P) below 10 10-25 Above 25
Kg/ha Kg/ha Kg/ha
Available potassium (K) below 110 110-280 Above 280
Kg/ha Kg/ha Kg/ha
pH
(i) Acidic pH below 6 (iii) tending to become
alkaline pH 8.6-9
ii) Normal to sline pH 6-8.5 (iv) Alkaline pH above 9
Tumna chu tha hle mahse thawhrimnain a zui loh chuan
mumang aiin a ropui chuang lo.
- 11 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
OIL PALM CHIN DAN LEH ENKAWL DAN
Lalhmingmuana
Agricultural Extension Officer
MIP Executive Authority
Oil palm hi hriak ei theih (edible oil) pai thlai te zingah chuan a thar hlawk thei ber niin
ram hectare 1 (
]
in 2
𝟏
𝟐
hmun) ah kum 1 chhungin hriak 4-6 tonnes lai a thar theih a ni. A lo
chhuahna chu Africa khawthlang lam Guinea tuipui kam velah a ni. Oil palm hi ruahtui tamna,
hmun lum leh hnawng lamah an ching ber a, Mizoram pawh hi Oil palm chanchin zirtute chuan a
]
hat duhna tur ram niin an hria a ni. Kum 1999-2000 vel a
]
ang khan Rotlang leh Thingdawlah te
Agriculture Department chuan a lo ching chhin tawh a, an
]
ha duh hle in rah te pawh an chhuah
]
ha hle a, hei vang hian Mizoram Sorkar pawhin Central Sorkar puihnain loneitute intodelhna
turin lian takin hma a la
]
an mek a, a
]
iak pawh sem chhuah mek a ni.
A hmasain Oil Palm chin
]
hatna te lo
sawi hmasa ila:
1. Hriak ei theih chi ah chuan a thar hlawk thei
ber, ram hectare 1 ah tel 4-6 tonnes kum 1 ah
a thar thei.
2. Sum lak luhna hnar
]
ha tak niin kum 25
thleng rah
]
ha takin a chhuah thei a ni.
3. Thingtlang loneitute tan eizawnna
ngelnghet neih theihna
]
ha a ni.
4. Ram chhung leh rampawn lama sumdawnna
hnar
]
ha tak a ni.
5. Oil Palm rah bawr (Bunch) te hi coconut leh
thei dangte angin miin an ru ve mai mai ngai
lo.
6. Palm oil hian taksa tana
]
hatna tam tak a
keng tel a, chungte chu Vitamin A leh Vitamin
E te niin cholesterol pai lo a nihna hi thisen
sang nei tan a
]
ha a, cancer natna do let
theihna a nei bawk a ni.
7. Palm oil hi hriak ei chi hrang hrang atan an
siam chhuak nasa hle.
8. Palm oil hi Industry a
]
anga siamchhuah
heng Biscuit te. Ice cream te, Sahbawn te, puan
suk hlo te, Shampoo te leh a dang siamchhuah
nan an hmang nasa hle.
Oil Palm
]
hat duhna hmunte chu :-
1. Ruahtui kum khata 2500 - 4000 mm, khaw
lum lam 22
0
a
]
anga 33
0
, boruak hnawn lam
80% chung lam leh 1200 - 2700 feet/400 - 900
metres inkarah te an
]
ha duh hle a. Mizorama
hmun hniam lam heng coconut leh kuhva
]
hatna hmunah te hian Oil Palm-te hi an
]
ha
duh hlein an mamawh ang Sik leh sa pawh a
awm a ni.
2. Ruahtui inpaih
]
ha, lei chunglang hang
]
ha
tamna leh lei tak 1 meter tala thuk awmnaah
an
]
ha duh.
3. Lei al lam leh balu lei lutuk tui tlin rengna
an ngeih lo hle a ni.
Oil Palm chin hlawha te :-
Oil Palm-te hi phun a
]
anga kum 3
hnuah a rah a lawh
]
an theih a, a rahte hi
Mizoram sawrkar leh Godrej Agrovet Ltd. ten
thawhhona thuthlung an ziah tawh avangin a
rah
]
ha hralh tlak apiang chu he Company
hian an lei vek dawn a. Tunah pawh hian an lei
]
an thei reng tawh a ni. Ram 1 hectare ah kung
143 awmin a tlem thei ang bera chhut pawhin
kum 3 hnuah chuan thla tin Rs. 4000/- chuang
an hlep thei a, kum 5 a
]
ang phei chuan thla tin
Rs. 5500 chuang an hlep thei a, kum tinin a rah
hi a hlawk chho zel bawk a ni. Tin, phun
a
]
anga kum 3-4 na thleng chu Oil Palm kung
karah hian thlai dang sawhthing te, vaimim te,
balhla te, Vaihlo te, Anthurium te leh
chawhmeh lam chi thlai te chingin sum
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
- 12 - -
lakluhna dang a neih theih bawk. Buh leh fu
nena chinpawlh erawh chu a
]
ha lo.
Oil Palm chin dan :-
Ram 1 hectare ah Oil Palm te hi 30 feet
inkar hlata phun tur an ni a, kung 143 a phun
theih a ni. Khur feet 1
1
/
2
a zau leh feet 1
1
/
2
a
thuk kan lai ang a, a lei chung hang
]
ha kan
vur hmasa tur a ni. Oil palm
]
iak hrisel
]
ha feet
3 vela sang, thla 10-14 inkara upa, hnah 13 vel
nei te chu kan phun ang a. Thlai phun hun
pangngai June-September inkarah phun tur a
ni. A zung tuamtu lei tichhe lo thei ang berin
polythene bag paihin a khurah kan phun ang a,
uluk takin lei kan nem muk ang a, a theih
chuan phun hnu lawkah tuiin leih hnawn a
]
ha,
amaherawhchu, a kung hnaihah tui a tling tur
a ni lo.
Oil palm hian an
]
han nan leh rah
insiam nan tui an mamawh hnem avangin a
theih hram chuan
]
hal laiin lei tihnawng turin
tui pek
]
hin tur a ni. Lei a ro lutuk chuan an
]
han a
]
hu a, an hnah engin a ro a, a hnah
chawr chhuak thei lovin a awm a, a nu par aiin
a pa par a tam zawk thei a, chu chuan a thar a
ti tlem thei hle a, a tel pai pawh a tlem sawt
thei a ni.
Oil palm chinna hmun chu kan thlo fai
]
ha tur a ni a. Amaherawhchu, a zung te
(feeder roots) te hi pawnlang takah an awm
]
hin avangin hlo kan thlawhin a kung bul lei
kan rit vak vak tur a ni lo, a zung kan tichhe
thei a, hei hian nasa takin a kung a
khawihpawi thei a ni.
A kunga a hnah hring tam thei ang ber
kan zuah tur a ni. A hnah ro leh rannung leh
natna avanga a hnah ro te kan paih
]
hin tur a
ni. Chem hriam tak hmangin a kung hnaih thei
ang ber a kung khawih pem si lovin kan tan
chhum tur a ni.
Oil Palm karah thlai dang kan ching a
nih pawhin thlai dangin an zar hliah tur a ni
lova indipdal lo thei ang berin kan ching tur a
ni.
Oil Palm-te hi phun a
]
anga thla 10-18
hnuah an par
]
an
]
hin a, kungkhatah a nu leh
pa par an chawr chhuak
]
hin. A kung
]
henkhat
chuan a nu par aiin a pa par an chhuah tam
zawk
]
hin a, mahse, kum khatah kung khatin a
rah bawr 10-12 an neih chuan a pawi hran lo.
A pa par tam zawk nachhan te chu tui
mamawh zat hmuh loh vangte, chaw
]
ha tam
tawk pek loh vang te, a hnah tan chhum nasat
vangte leh a zung te ho (feeder roots) hlo
thlawh vanga tihchhiat nasat vangte a ni thei.
Oil Palm kung bula hnim hnah ro leh a
hnah ro dah hian lei ro tur a vengin hnim dang
]
o tur pawh a veng thei a, thlai tan chaw
]
ha
tam tak a pe thei bawk. A kungte hi phun
atangin lei
]
ha an mamawh tawk pek
]
hin tur a
ni a, tin, Oil Palm-te hi natna leh eichhetu
rannung chi hrang hrangin an bei ve bawk
]
hin a ni. Lei
]
ha an mamawh tawk leh pek dan
tur leh natna leh rannung eichhetu laka
venghim thei turin Agriculture Department
mithiamte kan rawn
]
hin tur a ni.
A par thlawn (Ablation) :-
Oil Palm-te hi thla 10-18 hnuah an par
]
an mai
]
hin a, amaherawhchu, heng par te
hian rah
]
ha an chhuah
]
hin loh avang leh a
kung
]
han zelna tur chaw
]
ha tam tak an eiral
]
hin avangin an par chhuah hma an
t
ulzum
laiin kawih thlawn nghal zel tur a ni. An
tulzum lai hian han sawi che hlek ila an thlawn
mai
]
hin. A par thlawn hi kum 3 an nih
thlengin kan chhunzawm tur a ni. Kum 3-a upa
an nih hnu chuan a kung a lo puitling ve tawh
a, rah
]
ha pangngai an chhuah thei tawhin
kum 25-a upa an nih thlengin a kung hrisel
]
ha
chu an rah a pung chho thei a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
- 13 - -
A rah seng:-
Oil palm-te hi a hnah kual apiangin a
rah a chhuah thei a, a rah te hi an hmin hun a
inang lovin kum tluanin an rah thei a, rah
bawr 8 aia tam an chhuah thei a ni. Heng rah
bawr te hi 15 - 40 kg a rit an ni thei a, an par
a
]
anga ni 180 velah a seng theih tlangpui a ni.
A rah te chu serthlum rawng emaw a eng an
nih huna rah 4-5 vel a thlawn hunah a rah
bawr chu dim taka lawh tur a ni. A rah hmin
lutuk lawh chuan a rah te an
]
il duhin chhar
khawm a buaithlak a, a hmin
]
hat loh chuan a
tel pai a tlem thei bawk. A rah kan sengin a
kuang 2 inches vel tal kan zuah tur a ni.
A rah te chu ni 10-12 in karah kan seng
ang a, fur lai chuan ni 6-7 inkarah kan seng tur
a ni. A kung naupang hian rah bawr tam
mahse buk zang deuh an pe chhuak a, a kung
upa hian rah bawr tlem buk rit
]
ha an pe
chhuak
]
hin. A rah bawr kan seng hnu chu tui
a tih huh loh tur a ni a, a kuang sei tak kan
zuah tur a ni lo. A rah seng hnu chu rei tak dah
]
hat tur a ni lova, rannung leh natna tihchhiat
rah te nen kan dah fin tur a ni lo.
ECONOMICS OF OIL PALM @ Rs. 4 BUY BACK
Expenditure total upto 4
th
years - Rs. 28,000/-
1. Yield upto 4 years = 8 bunch/year/plant at 20 kgs/bunch = 160 kgs/plant
1 Ha - 143 plants = 22880 kgs/ha
@ Rs. 4 = Rs. 91,520/-
Say = Rs. 90,000/ha/yr
2. Yield from 5 Yrs = 10 bunch/year/plant at 22 kgs/bunch = 220 kgs/plant/year
1 Ha = 143 plants = 31460 Kgs/ha
@Rs. 4/kg = Rs. 1,25,840/-
Say = Rs. 1,25,000/-
Net income from 5th Year onwards
25000 - 28000 = Rs. 97,000/-
= Rs. 8,000/ month/ha
ECONOMICS OF OIL PALM @ Rs 3 BUY BACK
Expenditure total upto 4
th
Years - Rs. 28,000/-
1. Yield upto 4
th
year = 8 bunch/year/plant at 20 kgs/bunch = 160 kgs/plant
1 Ha - 143 plants = 22880 kgs/ha
@Rs.3 = Rs. 68,640/-
Say = Rs. 68,000/ha/yr
2. Yield from 5 Yrs = 10 bunch/year/plant at 22 kgs/ bunch = 220 kgs/plant/year
1 Ha = 143 plants = 31460 Kgs/ha
@Rs.3 /kg = Rs. 94,380/-
Say = Rs. 94,000/-
Net income from 5th Year onwards
94000-28000 = Rs. 66,000/-
= Rs. 5,500/ month/ha
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
- 14 - -
NORTH-EAST AGRI EXPO-2006 DIMAPUR, NAGALAND-AH KA KAL VE A
P. C. Lawmkima (Valsena)
Farmers
Phullen : Mizoram
North-East Agri Expo-2006 Dimapur, Nagaland-ah khan kan hotute duhsaknain ka kal ve
a. A hmunah chuan 27
th
-31
st
March, 2006 chhung kha programme hman a ni a, Mizoram a
]
ang
chuan mi 100 (za) bawr vel kan kal a. Dt. 25 March, 2006 zingah Aizawl a
]
angin kan chhuak a,
kawng nuam lam panin Shillong Guwahati paltlangin Dt. 24
th
March tlai lamah Dimapur kan
thleng a, kan Expo na hmun hi Char Mail a ni a, kan thlenna chu GANESNAGAR ah Industrial
Growth Centre tura an sak tharah a ni a, Char Mail a
]
ang hian kan thlenin hi Km 37 vela hla niin
an sawi, kal vel nan Bus min pek avangin a awlsam thlak hle a ni.
Kei zin chhuak ve ngailo Thingtlangpa
thirdeng fa Bawngpu lehnghal chuan nuam ka
ti in ka hlim thei hle mai a, min hruaitute Pu
Sanglura, SMS, Pu Vanlalhruaia, AEO, Pu
Martina, WDT te an felin an bula zin a nuamin
a thlamuanthlak em em a ni.
Tin, ka
]
hiante an vaiin an fel a, an bula
awm a nuam hlawm hle mai. Heng mite nen
hian kan inkawp zual deuh a 1) Pu Saikhuma,
Chhingchhip 2) Pu Rallianthanga, Sairang 3)
Pu C. Lalbiakzama. Bungtlang, an kum te a
puitlin ang bawkin an rilru pawh an puitling
hlawm a, an hnungzui a nuam kher mai. Pu
Saikhuma pawh hmaiphih tur a nei zau ve viau
tawh chungin Naga nula bulah chuan a la
nuimawi thiam hle mai. Pu Rallianthanga
pawh a mobile a rim hle mai a, Sairang a man
pha, a phone bill a pun chak duh hmel hle,
keipawh a zar zovin Chalfilh tlang chhaklam a
mi u kha kan be pawp ve a ka lawm hle mai.
Awle, kan expo-na hmun hi a zauin an
chei mawi hle mai a, show room tur hi a
building an lo sa sa vek a, phai khawlum hmun
a nih avangin a chungah Di an hmang chuan
boruak lum lakah min veng
]
ha hle a, a
chhunglam chei mawi chu mahni State
]
heuhin
mawh kan phur a, a hmanhmawh thlak tawh si
a, a hau a tak phian mai lehnghal a. Chhun zan
zawma kan hotute thawhna a zarah mawi leh
fel takin kan inpeih hman a ni. Nagaland State
a
]
ang chuan District hrang hrang a
]
angin an
kal bawk a. Fisheries Deptt. ho chuan Sangha
lemin In lianpui mai an sa a, a mawi danglam
hle mai. A hawnni a mahni hnam lam an show
te ka mit a tlai hle mai a, Ramhlun Cultural
Club ten Cheraw an show te chuan mi lawm a
hlawhin an chhuanawm em em a ni.
Awle, a behbawmah kan kual rei lutuk
dawn e, ka phak tawk tawkin thil chi hrang
hrang ka lo chik ve a. He North-East Expo-ah
hian Ministry of Agriculture te. Ministry of
Development of North-Eastern Region te
Ministry of Rural Development te an ni a,
Mizoramin kan show mawi leh
]
ha tak tak
zingah hian Maurah hian zawhna a tawng tam
a ei chi emaw rawn ti lah an tam, chhan sen
loh zawhna a tawk a ni. Ti,n Oil Palm in
zawhna a tawk tam hle bawk. Tin, Pu
Saikhuma, Chhingchhip in Wood and Bamboo
Vinegar a show chuan zawhna a tawk tamin
an hlut a State dang ten an la hmelhriat loh hle
a ni. Engatinge State dang a
]
angin Self Help
Group ten show mawi leh
]
ha tak tak an neih
laiin kan neih ve loh heng scheme te hi State
dang aiin kan hmang har bik nge Society
System kan thiam tawk loh vangin hma kan
sawn lo zawk em ni.
Tin, Private Company te leh a dangte
nena Agreement sign mai thei tur thuneitu
- 15 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
sang kan State a
]
ang hian kal an awm lovin ka
hria a, kan lo be fel tawh nge a la
]
ul hrih lo.
Awle, mahni tuina lampang ve thung
Indian Council of Agriculture Research ten
Integrated farming system a lem an entir
chuan ka rilru a lain ka thinlung a hneh hle
mai a, Tirhkoh Paula
]
awng kamin Lehkhatuia
ziak ni lo Thinlungpheka ziak chu a fiah
]
ha
hle mai. Heng ang Plan fel leh
]
ha hi keini
tlangrama chengte tan chuan a van
]
hat hmel
ve, kum tina kan lo neih sawn
]
hin thlak thleng
nan chuan kan ramah hian a
]
hat ber hmelin
ka ring, Phaizawl kan nei si lova.
Mizoram leh Nagaland khaikhinna :
1) Meizial zuk : Nagaland ah hian Zial zu ka
hmu tlem hle mai. Cigarette Agent pakhat mah
ka hmu lo, zialzu an awm a nih pawhin a hnam
hnufual deuh an nih ka ring. Mizovin zial kan
zu nasa.
2) Incheina : A tlangpui chuan kan incheina a
inang a, an nulate pawhin kekawrtlawn an ha
nasa a, mahse, kekawr kawng ngum
chunglama vawih set set awm khawp a
kaptawi an ha lo, kan nulate kekawr kap a
tawi.
3) Ram kang : Ram tih kan an pawisa lova
hmun tinah ram a kang, kan ramah chuan
Ram tih kan kan hlau va kan Sawrkar pawhin
Ram tikang lo khua te pawh lawmman hial a
lo siam tawh a, a va
]
ha em. Ram tikang lo
turin i fimkhur zel ang u.
4) Contract work : An contract work a chhia.
Hei hi a chhan nia an sawi chu an State-ah
hian hel an awm a, Contractor-te hnenah
pawisa hauh chin an nei a, chumi baka hlep leh
tur chuan hna a
]
ha zolo a ni an ti, a dik hmel
hle mai. Mizoram hi State ralmuang kan ni a
heng hi kan Ram leh Hnam tan a va hlu em.
Hnam chi hrang hrangte a chhungah kan
cheng a, Mizo ah hian lungawi ila tumah in la
hrangzawnga che lovin kan ram Mizoram tan
hian i
]
angtlang ang u khai. Kan Ram/Sorkar
hian eng nge min tihsak theih ti mai lovin kan
ram tan engnge ka tih theih tiin kan puanven
in sawi chhing teh ang u.
Nagaland-ah hian Gate Welcome Gate
ni awm tak hi mimal pawhin an uar hle mai a,
chu Gate-ah chuan an hnam chhinchhiahna an
tar zel a, entirnan, Gurkhali Gate-ah chuan
Khukri lem an tar a chutiang zelin, hei hi a
chhan ka hre lo nain, Hnam hrang hrang hian
Sipai ruk an nei a chung mite hriat awlsamna
tur chu nge? an intihhmuh ve mai mai zawk.
Nagaland-ah hian Mizote kan mikhual
lo hle mai a, a chhan chu State Chief Secretary
Lalhuma Tochhawng te an lo niin, tin, kei
pawh naupan tet a
]
anga ka
]
hianpa Indian
Army Major Clement Lalhmingthanga,
Dimapur-ah a lo awm a, an inah te riakin chaw
te ka ei a, a thlamuanthlak hle mai. Heng kan
Mizo Officer-te hian min rawn tlawh hlawm a,
kan thlamuanpuiin an chungah kan lawm
takzet a ni.
A tawp berah chuan kan hringnun ah
hian mitinin kan mamawh chu min hretu leh
min duhsaktu an ni a, Aizawl District
Agriculture a
]
angin Farmers mi 4(pali) thlan
zingah ka tel ve a, kan thu bula ka sawi ang
khan kei thirdengfa Bawngpu mai mai heng
ang huna zinve tura min thlangtu Aizawl
District Agriculture Office-a thawktu zawng
zawng chungah ka lawm em em a ni.
Mizoram Sawrkar Pu Zoramthanga
kaihhruai Sawrkar leh Agriculture
Department-te kan ram tana an thawhna ah
tluang taka thawk zel thei turin ka duhsakna
sang ber ka hlan e.
- 16 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
Organic Farming:
UTTARANCHAL ZIN REPORT LEH KAN HMALAKNA }HENKHAT
R. K. Nithanga, ASSO
Kan hotute ruahmanna angin kan Department a
]
anga Officer 5 te nen May 17-26 chhung
khan Uttaranchal state a Organic Farming an kalpui dan te zu thlithlai a zu zirchiang turin kan
zu zin a, thil tam tak zu hmua zir zelin ni 26May, 2006 khan Aizawl kan rawn thleng leh ta a ni.
Uttaranchal state hi UP state a
]
anga
kum 2001 a indang, Himalaya tlang bul
]
huta
awm a ni a, a ram 80% hi tlangram an lo ni ve
a, kan state te nen kan lo inang viau mai.
Uttaranchal state hian Organic Farming lam
enkawl tur bik Board an nei hrang a, chu chu
Uttaranchal Organic Commodity Board
(UOCB) an ti a, office hrang neiin thawktu
pawh 52 lai an awm. Office a thawktu eng
emaw zat bakah Field Inspector 6 leh Block
tinah Bialtu Field Assistant an indah vek a ni.
An state chhunga Loneitu 4000 te chu
organic farmer an ni a, thingtlang khaw 1200
lai chu Bio-Village an tih mai, Vai lei
]
ha hman
lohna leh mahnia lei
]
ha insiam chawp khua an
awm a ni. Ram hectares 3000 lai chu organic
certification an tih lai mek an ni tawh a, Kum
2007-08 chhung khian loneitu 10000 te chu
organic a telh theih ngei an tum a ni. An
Agriculture Director, Board Secretary ni bawk
Dr. Modan Lal chuan, Thlangram (Hilly area)
ah chuan Tui dahkhawlna siam leh Organic
Farming hi kan tih makmawh a ni” a ti.
Kan cham chhung hian an hmalakna
hmun hrang hrang min tlawhpui a, Bio-Village
2, tlangram(Dhanpao) leh phai (Haripur) te
kan tlawh bakah Model Organic Farm,
Dagrani a mite, Center for Aromatic Plants
(CAT) Selagui a mi te, Uttaranchal Seed and
Organic Products Certification Centre te, UOCB
office pui leh Directorate of Agriculture te kan
tlawh a, zawhna tam takte zawtin kan
inchhang
]
hin a ni.
KAN TANA ZIRTUR
}
HENKHATTE :
1. Bio-Village : Vai lei
]
ha leh thlai damdawi
(Fertilizers & Pesticides) hmang lova thlai
ching duh khua te chu thlanchhuaha record
vek an ni a, Internal Control System hmangin
chhungkaw tinte thlai chin dan chi kim record
vek an ni a, chu chu endik lehin Certifying
Agency ten an Certify ta
]
hin a ni. Organic
farmer ni tur hian a tlem berah bawng pahnih
vulh ngei tur a ni a, heng bawng zun leh ekte hi
Lei
]
ha siam nan leh thlai enkawl nan an
pawimawhin an hmang
]
angkai em em a ni.
2. Lei
]
ha Siam: Vai lei
]
ha an hman loh avangin
an thlai enkawl nan lei
]
ha an insiam chawp
]
heuh a, leirawhchan hmangin lei
]
ha siamna
hmun an siam a, ran zun dawh khawlna leh
ran zun um hminna te, changpat hmanga
- 17 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
lei
]
ha siamnate an nei a, hemi atan hian
Sorkarin pawisa tlem a tum sak ve a ni.
3. Thlai dawn: Organic thlai bik zawrhna
hmun ruahmansak an ni a, chutah chuan thlai
pangngai aiin 15-20% in a to zawk a, organic
thlai duh chuan an pan mai
]
hin. District tinah
Oganic Thlai dawr an nei niin an sawi. Miin a
organic thlai zinga organic nilo a lo zawrh tela
manchhuah a nih chuan a thlai dang zawng
pawh organic lova ngaihsak a niin, conversion
period ah a kum tawpna lo thleng tawh mahse
a bula
]
an leh tura tih a ni ang.
4. Conversion period : Organic thlaia puang
turin kum 3 emaw tal chemical (Vai lei
]
ha leh
damdawi) hmang lovin thlai an enkawl tur a ni
a, a kum 3-na ah certify chauh tur a ni. Hei hi a
hmaa chulai ram lo enkawl dan a zirin a reiin
a reilo thei bawk. Khaw khat rau rauah pawh
loneitute zingah a kum 1-na, kum 2-na leh kum
3-nate an awm thei a ni. Organic Farming hi lo
hmun ngetah ran vulhte nen
]
angtlanga tih chi
a ni.
5. Vermiculture : Changpat an hmang
]
angkai
hle a, changpat lei
]
ha (Vennicompost & Vermi
wash) siam nan an hmang uar hle. A siam dan
a awlsam hle a, bawngek leh hnimhnah
hmangin a siamna tur bik leirawhchan
hmanga killi neia remah siam mai a ni. A siam
dan kimchang chu a hranpaa inzirtir ve chi a
ni ang.
6. CPP (Cow Pat Pit) : Hei pawh hi bawngek,
artui heng, Kurtai, basalt powder leh a bawlhlo
(BD series) hmanga lei
]
ha siam dan a ni a.
Awlsam tea mahni lo rama siam ve mai theih a
ni.
Dhanpao khuaa an VCP Pu N. S. Tomar-
a chuan, Organic Farming hi chuti tak chuan
kan la hlawkpui lova, amaherawhchu, kan
leilung humhalh nan leh thlai hrisel zawk kan
eia kan lo hrisel zawk theihna ringawt pawh hi
hlawkna ropui takah kan ngai a ni”, a ti.
Mizorama Department hmalakna
]
henkhat :
1. Training leh Awareness Campaign :
Agriculture Offcer te Organic Farming lama
Training pe turin Maple Orgtech Conpany chu
chahchhuah an ni a, he training chawlhkar
khat awh ah hian Officer 30 train chhuakin
EMhmanga leitha siamdan chi hrang hrang an
zira ni.
December 2004 chhung khan Officers 6
chu Nainital hmuna practical training neiin an
kal bawk a, heng officer-te hian an thawhpuite
hnenah chipchiar takin practical bawkin an
thil zirte an hlan chhawng ve leh a ni.
February, 2006 khan Officer 4 te chu
Thailand-a Saraburi hmunah han kalin
Workshop on Nature Farming and EM
Technology-ah an han tel bawk.
Mizoram hmun hrang hranga Organic
Farming chungchang sawifiahna leh Lei
]
ha
siam dan training neih chhoh zel a ni a, he
chanchin ziak lai hian khaw 40 velah neih a ni
tawh a, loneitu 3500 velin zirtirna an dawng
- 18 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
tawh a ni. Lei
]
ha siamna bawlhlo (EM/BD) te
hi hetiang lam tui mite tan mahni bialtu
DAO/SDAO te hnenah ngaihven theih reng a ni.
2. MODEL ORGANIC FARM : Agriculture Dept.
hnuaia kan farm neih zawng zawngte chu
Model Organic Farm-a leh vek tura ruahman a
ni a, a bik takin Thingdawl leh Neihbawi
Agriculture Farm-ah te chuan hma lak
]
an a ni
tawh a ni. Heng farm-ah te hian a taka en tur
leh zir tur Organic farming-in a ken tel thil chi
hrang hrangte neih vek tum a ni.
3. LEI
}
HA SIAMNA BAWLHLO (CHEMICAL
TELLO) : Lei
]
ha siamna bawlhlo hmanga
bawngek leh hnimhnah nena lei
]
ha siamna
atan EM leh BD Series te Department-in a
chahchhuak a, hengte hi lei
]
ha siam duh ngei
leh a tui mite hnenah a thlawna sem a ni.
4. ORGANIC LEI
}
HA : Loneitu tam tak ten
Chemical Fertilizer aia Organic
]
ha hman an lo
duh tak zawk avangin an thlai tana
]
ha an pek
theih nan leh an leilung sawngbawl nan
Organic Manure leh chinai thite a thlawna pek
chhuah an ni bawk.
5. NOTIFIED CROP : A bul
]
an nan leh a
chhinna atan a hnuai a kan Mizoram thlai
(Indegenous crops) te hi thlai thlanbikah neih
an ni bawk :-
A. Cerials:
a) Buhban/Kawnglawng (Glutinous Rice)
b)Mimban (Sticky Maize)
c)Puakzo (Pop corn)
B. Pulses :
a) Bete (Rice bean)
b) Motor Chana (Field Pea)
C. Oilseeds :
a) Chhawhchhi (Sesamum)
Heng a chunga thlai thlan bikte hi
kumin November thlaa ICCOA International
Organic Expo, Bangalore-a entir turin
Department Farm-ah te chin mek an ni.
HMACHHAWP : Internal Control System
hmanga Bio-Village enkawl tura inruahman
mek a ni a, hetiang lama tui loneitute,
khawkhat/zau khata awmte chuan
Department-ah ngaihven theih a ni. Certifying
Agency eng emaw zat biak pawh an ni tawh a,
Organic thlai lei duhtu (Buyer list)pawh neih
vek a ni tawh bawk. Zankhat thil thua Organic
a inleh duak theih a nih loh avangin a kum tela
hmalak zauh zel tura ruahmanna siam a ni.
Tlangvalte ropuina chu an chakna a ni, Putarte mawina chu
an lu
]
uak a ni.
- 19 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
KITCHEN OF THE WORLD THAILAND
Lalnunpuii Parte
AEO, MIP
Kum a lo liam leh ta reng mai!!! Thu leh hla thiamlo tan chuan Kûtpui ura kan ur chhungin
hun hi a liam leh duak mai
]
hin a nih hi.
Hotute duhsakna zarah 2005 khan Khon
Kaen University, Thailand-ah ‘Sustainable Crop
Production’ training tura tirh ka ni ve a.
}
henawm ram, Burma, Bangladesh tak ngial
pawh la rap lo tih takah a buai theih ve map
map khawp mai. Kalkawnga buaina zawng
zawng - Kolkata a Thailand luh phalna (visa)
nikhat chhung (chawhnu dar 2 a
]
angin) a
lehlan tum hahthlak zia te, Bangkok Airport
zing dar 2-a thlen a, Khon Kaen kal zelna tur
zawh kual buaithlak zia te, keimah vanga
thlawhna minutes 20 a tih khawtlai a nih dan
te chu sawilo mai ila.
Training hi ni 26.01.2005 a
]
anga ni
15.02.2005 chhung a awh a. Hemi training a
tel tur hian ram hrang 12 a
]
angin mi 20 thlan
an ni a, vanneihthlak takin keipawh India
aiawha thlan ka ni. International training-a tel
vawikhatna a ni bawk a, mal viau mah ila a
nuam khawp mai. Tunlai
]
awng takin a nuam
bon top tih hian a sawifiah ber ang.
Training neihna hmun hi a ram
hmarchhak lam, Thailand-ah chuan khawpui
lian ber 3-na a ni a. University chungchang
ringawt pawh hi thupui hran neia ziak tham
khawpa lian leh ropui a ni. University Campus
hian ram 9000 ha (
]
in 22,500 hmun) a
]
hut
duai mai a, a chhung fang kual tur pawhin
motor nen lo chuan a tih chi vak loh, Zirlai lah
chu an han nalh thei mai mai khawp a, a hmei
a pain an ti a nalhin an sen siah vek mai. Nula
lam lah an feng chhingin an inha bul bawk si.
}
hiante/thawhpuite kal ve nan a awhawm duh
deuh a ni!!!
Training chhung (thla khat leh a
chanve) hi a rei deuh bawk a, trainees pawh
kan inpawhin, kan inkawmngeih hman hle a.
Hawn dawn lamah Airport-a mittui tla hmuh
tur an awm nual a ni. A ram chhung kan fang
kual nasa a, vawikhat kal tak kah Thailand
chhim leh hmar (Pattaya-Chiangmai) te kan
fang vek a, a nihhlawh thlak hle mai.
Chiangmai ah hian Pu Sapzova a awm a, a
biak pawh dan tur lam lo ngaihtuah lawk ila
chuan Mizopui han hmuh kha a chakawm
tehreng nen, ngaihtuah a kimlo deuh a ni e!!!
He training course in a tum ber chu -
leilung, boruak, sik leh sa te ti chhe lova thlai,
buh leh bal hlawk taka tharchhuah a ni.
Thailand hi thlai (vegetables) lamah hian an
sang hle a, ram zimte ah pawh hlawk takin an
thar thei reng mai a. Thlai an thar chhuah
hnem vang leh ram danga an thawn chhuah
hnem vang hian Kitchen of the World’ tih hial
a ni. Organic farming, Greenhouse leh
Hydroponics (tui leh fertilizer chauh hmanga
- 20 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
thlai chin) an uar hle, hei hi a hlawk mai bakah
an ram leilung da tur venna chi khat a ni. An
ram khawchhak lam Burma lam depa chengte
hian tlangram lo neiin, ram vah leh hal an
ching
]
hin a. Chumi thlak nan chuan an lal
(king) in programme
]
ha zet mai a duang a .
Chu Project vang chuan tunah tlangram lo
neih bansanin thlai leh thei te an ching a, ram
chhung chawmtu an nih mai bakah ram danga
thawn chhuah khawp an thar hial a ni. He
project hi zir chian deuh a, kan rama hman ve
atan a itawm khawp mai.
Loneitute thawhrimna hi a ropui a ni.
Hmun hrang hrangah kalkualin loneitu han
zawh hian an hnathawh dan tlangpuiah chuan
- Zing dar 2 ah thovin lukhuma eng vuah
chawp nen an huan/lo ah an bung
]
an
]
hin.
Thlai/theiseng hunah chuan nichhuah hmain
bazar thlen hman turin an inpeih fel vek hman
]
hin a ni. Hetiang khawpa an thawhrim vang
hian huan zimte nei pawhin an tharchhuah
a
]
angin Pick-up/motor cycle an nei deuh vek a
ni. Amaherawhchu,
]
halai lamin an nu leh pa
te an thlawpzo lo deuh. Hetianga rim taka
thawh ai chuan khawpuiah hnathawkin an
awm bo duak a, nupa chauha khawsa an
]
hahnem hle. An sorkar hian
]
anpuina a pe
vaklo a niang “Sorkar a
]
angin
]
anpuina eng
nge i dawn” tih chhanna ber chu “Agril.
Graduate-te thurawn leh lo/huan an rawn
tlawh bak hi chu engmah ka dawng lo” tih a ni
ber.
Training chhunga rilrua riak lian ber
chu Mizote kan vanneih zia hi a ni. Khitiang
ram leilung chhe tak, ro em em mai, boruak
lum huam mai ang ni lova Boruak thengthaw
nuam tak, a leilung pawh
]
ha si, engpawh
chhin theihna Pathianin min lo buatsaih sak hi
a ni. Kan training-na hmun Khon Kaen
Province hi ram ro leh lum, a lei pawh
]
iau
vaivut a nih hi tih mai tur khawpa chhia,
huan/lo a kal pawhin pheikhawka lei kai ve
chhun pawh thin phawrh phawrha tlafai thei
zel ang hi a ni a. Hetiang khawpa ram chhiaah
pawh an thawhrim vangin ei khawp chu sawi
loh a lum, hralh chhuah tur hial pawh thar
chhuak thei an ni hi an entawn tlak hle a ni.
Hetiang training hlawk tak mai chhim
ve thei a min tir/puitu, Agiculture Department
hotute - Pute H. Rammawi, Agri Minister;
Lalramthanga Tochhawng, Commissioner leh
H. Thankhuma, Dye Director ( Extn) te, DP&AR
(Trg) a thawktute chhungah ka lawm em em a,
hei hi ka lawmthu sawina nise. Pathian
malsawmna dawnga hetianga awm thei ka nih
leh a kaihhruaina ang zela him taka mahni
ram thleng theia ka awm hi ka va lawm em.
The Strongest man in the world is he who stands most alone.
Do not depend upon objects for your happiness, but seek it within you
The mind can make a heaven of hell an hell of heaven
- 21 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
BIO-DYNAMIC COMPOST FOR ORGANIC FARMING
N. Rothanzama
G. S. Extension
Directorate of Agri.
}
OBUL : German Agriculture Scientist Dr. Rudolph Steiner-in 1042-a a hmuhchhuah a ni a,
USA, Europe leh Australia ramah te an practice zui zel a. India ramah 1993 a
]
anga practice
]
an
vein vawiin thleng hian a larzual zel.
Compost Siam dan :
1. Hmanruate :
a) Green leaves (Proteinaceous) - 60%
b) Dry leaves (Carbonaceous) - 40%
c) Bawngpui sawrlai ek - 15%
d) Hydrate/Slaked lime - 15 Kgs.
e) BD 502-507 Series.
2. Specification:
a) 5 mtrs. Long x 2mtrs breadth x 1.5 to 2 mtrs
height.
3. Siamdan :
a) Hmun remchang apiang-zawl rem deuh,
thingbuk/theikung buk hnuai nise a
]
ha ber. A
bul
]
an nan a siamna chu tihfai a, mau/
thingtuai kham kan tur a ni. Hei hian boruak
luhna a siam dawn a ni. (Aerobic condition).
b) Hnahhring leh hnahro te chu a hmain
tuithianghlim, (Chlorinated nilo) hmanga
tihhnawn vek phawt tur a ni.
c) Bawngpui sawr lai ek (lactating
cowdung), a hnute tam nana oilcake eilo ngei
chu Plastic Bucket lian hemhawmah
tuithianghlim hmanga chawh tui tur a ni.
d) Hnahthelro/buhpawl etc. hnawngsa te
chu thingtuai/maukham kan chungah ngun
taka chap/thehdarhin, 5mtrs-a thui, 2 mgrs-a
zauva fel taka chheh vum tur a ni a, 30-40cm
vela sang chheh phawt nise. Chumi chungah
bawngek chawhtui (Cow Dung Slurry) ngun
taka theh (Sprinkle) chhuah thlap tur.
e) Hnahhring
]
awih awl tur chi tuia tih huh
sain chhilh zui tur a ni a, chumi chungah
hydrated lime/slaked lime phul den denin phul
chhuah leh vek tur.
f) Chutiang zelin hnahro chungah hnahhring-
hnahhring chungah hnahro. A san zawng 1.5
mtr-2 mtr a nihin duhtawk tur. Hemi dawtah a
sir khatah thingtuai zuma a sir tawn tawna
chhun kuain kawkhatah BD- 502, thun tur a ni,
kawdang lehah BD-503 thun luh tur. Tin, a sir
lehlam-ah kawthum-a sir ve ve leh a laiah siam
leh tur a ni a. Sir khatah BD-504, a laiah BD-
505, a sir tawp berah BD-506 thun tur. A tawp
nan a chung lai takah hawlh kuak leh tur a ni
a, chu chuan BD-507 (liquid) thun tur.
g) Dim deuhva rual taka beng muk tur a ni lo.
A chung berah hnahro layer-a tih tawp a
]
ha a,
a chung khuh nil nial chauh tur.
h)
}
hal laia siam a nih chuan kar khatah tui
vawi hnih tal pek a
]
ha.
i) Ni 50 hnuah dim deuhva chawh leh tur a ni
a, hnawng tawka tuipek zui a
]
ha. Ni 60 a
tlinin enchian a
]
ha a, hmanrua hman leh
khawlum dan a zirin a
]
awih chak dan a dang
thei.
- 22 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
BD Compost leh bawngek lei
]
ha (FYM) khaikhinna, GB Plant University of Agriculture and
Technology a an hmuh dan chu hetiang hi a ni.
Bawngek lei
]
ha
(FYM)
Organic
Carbon
Organic
Matter
Potash %
Phosphorus %
Nitrogen %
9.85
17.15
0.43
0.50
1.10
BD Compost
22.6
38.90
1.09
2.82
2.50
A chunga tarlan a
]
ang hian BD Compost chak zia chu a hriat theih hle awm e. Tunah hian
hmun hrang hrangah hlawhtling taka enchhin a ni tawh a, farmers an tuiin an phur hle.
4. BD 502 Series :
Bio-Dynamic (BD) Series 502-507 te hi ramhmul damdawi (Medicinal herbs) chi hrang
hrang a
]
anga siam an ni a, heng hian kan lei
]
ha (Compost heap) siamte awlai tak leh chak takin a
ti
]
awih thei a ni. Tichuan, BD Series-te chu hetiang hian mithiamten an siam chhuak a ni.
BD 502 : Yarrow (A chillea milifolium) PAR a
]
angin siam a ni.
Potash, Sulfar leh Trace elements te a siam.
BD 503 : German Chamomile (Matricuria chamomilla) PAR a
]
anga siam a ni.
Calcium leh Nitrogen a siam.
BD 504 : Himalayan Stinging Nettle (Utrica parviflora) HNAH a
]
anga siam a ni.
Iron leh Magnessium a siam.
BD 505 : European Oak (QuerCus rubra) PIL/HAWNG a
]
anga siam a ni.
Calcium a siam.
BD 506 : Dandelion (Taraxicum offcinalis) PAR a
]
anga siam a ni.
Silica a siam.
BD 507 : Valerian (Yaleriana Ojicinalis) PAR a
]
anga siam a ni.
Potash a siam.
True friendship is a plant of slow growth.
A man’s best friends are his ten fingers.
The sleep of a laboring man is sweet
- 23 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
IWDP EXPOSURE VISIT
-H. J. Vanlalvena
Bilkhawthlir
District Agricultural Officer, Kolasib enkawl IWDP Kolasib-IV hnuaia Watershed panga,
Upper Saiphailui leh Middle Chhimluanglui-Vairengte, Sathanglui-Bilkhavvthlir, Lower
Chhimluanglui-Buhchagphai leh Dumkhallui-Phaisen khua a
]
anga loneitu thlan chhuah ten ni 16-
29 April, 2006 chhung khan zin chhuahna hun duhawm tak mai kan nei a. Heng kan zinna hmun
hrang hranga kan thil tawn leh hmuhte hi miten hre ve se tiin he chanchinbu hlu takah hian thiam
lo tak chungin rawn tarlan ve ka duh a. Hetiang zin programme hi IWDP project dangte hian an ti
ve ngai em ka hre thui lova. He zin programme min buatsaihsaktu kan PIA, DAO Kolasib leh a
Staff-te chungah lawmthu kan sawi hmasa duh a ni.
Ni 16.4.2006 zan dar 7:00 velah Kolasib
a
]
angin Maxi Cab (Sumo) pahnihin kan zin
kawng chu Pu R. Vanlalchhuanga leh Pu
Samuel Lalliansanga AEO Kolasib te
kaihhruainain kan zawh
]
an a, Bilkhawthlir
leh Vairengte a
]
anga kal ve turte kan lam thla
zel a. Zankhuaa tlanin a tukah Shilong kan
thleng a, Mizoram House-ah tuk
]
huan kan ei.
Liaison Officer, Mizoram House, Shillong leh a
staff-te chungah lawmthu kan sawi e. Dar
10:30 velah ICAR Research Complex. Umiam
(Barapani) kan thleng thla a. Agriculture lam
hawi research beihna hmunpui kan hotuten
min fanpui, Vawk chi hrang hrang an vulh leh
inthlahpawlhtir dan te, Agro-Forestry lam te
leh, an research beihna a
]
anga an
hmuhchhuah loneitute hmanrua tur chi hrang
hrang, engine (electric orpetrol) hmang si lova,
hanthawh awlsamna tura an siam
]
ha tak
takte min enpui a, a mittlai thlakin a
bengvarthlak hle mai!
Tlaiah Guwahati kan thleng thla a, kan
hotuten duat takin Hotel nuam takah min
thlentir a. A tuk, ni 18.4.2006 zing dar 10:30
velah Rel-in Delhi lam panin kan chhuak leh ta
a. Thingtlangpa, Rel la chuang ve ngai lo
ngang kan ni hlawm bawk a,
]
hut nachang
pawh kanl hre hlawm mang lo; kan vei sek a,
pawn lam kan thlir sek mai bawk a, kan hlim
tlang hle. Kalkawngah Siliguri, Patna leh
Allahabad-te kan hmu phei zel a. Darkar 42 vel
Rel-a kan chuan hnuah ni 20.4.2006 zing dar
3: 10 ah New Delhi Rel Station kan thleng ta.
Zing dar 5:30 velah Sumo bawkin Chandigarh
lam kan pan leh nghal a. Dar 9:50 am velah
Chandigarh kan thleng a, kan thlenna tura
ruahman sa Kisan Bhavan-ah kan innghat ta
a.
Chaw kan eifel hnuin Bus hmangin,
Pu B. C. Balaji, Project Dev. Economist, IWDP
Punjab kaihhruaina hnuaiah an hmalak dan te
thlirho turin Chandigarh a
]
anga 15 Km vela
hla, Jalalkhana village an tihah kan kal nghal
a. Village Dev. Committee-a an Chairman-in
min lo chiauau bawk a. Thlai chi hrang hrang,
hmun khata mumal nei taka an chinpawlh te,
Soil department-te nen
]
angkawpa “Artificial
Fishery” an tih mai an siam te, Leilet chawm
nana lei hnuai a mi tui, Electrict Current
hmanga an lakchhuah te, lei kal ral tur ven
nana Cement hmanga hmun eng emawzata an
siam te (Silt retention structure?), World Bank
sum hmanga loneitute lirthei (motor) hmanga
an kal zung zung theihna tura kawngpui
]
ha
tak an siam te kan en a. Kut hnathawktute an
- 24 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
ngaihsak leh puih nasatzia te han hmuh chuan
a rualawhthlak kan ti ngei mai.
Kan zin hun lai hi Chndigarh-ah chuan
Wheat an seng leh an chil vel lai a ni a. Leilet
hmunah khawl hmang vekin an chil a, an
awhawm bik khawp mai. Wheat hi phai ro
ngam, thlasika chin chi tak niin kan zuk hmu a.
Kan ramah pawh hian tui lak mumal loh
avanga kan phai te kan dah ro mai maina
hmunah hian, kan hotuten a chi min
ngaihtuahsakin, min han chintir ve se, kan
hlawkpui ve mai awm mang e tih ngaihdan te
kan neih phah a ni.
Chandigarh-ah hian thil hmuhnawm
dang kan en nual a. Rose Garden-Rose chi
hrang hrang sang chuang awmna te, Rock
Garden-Lunga siam thil chi hrang hrang
awmna huan te, Punjab University Campus,
Gandhi Bhavan, Sukhna Lake-te leh Super
Market-te kan tlawh a, mit a tlai
]
hin hle.
Ni 22.4.2006 a ni a, Delhi lam kan pan
ta. New Delhi Mizoram House-ah kan innghat
a, thawktute an lo fel bawk a mahni in thleng
ang hialin kan inngai a, a thlamuanthlak hle.
Delhi-ah hian Indian Agriculture Research
Institute (IARI) Pusa leh Zoological Garden te
kan tlawh a, a manhla hle. A lem leh thlalak
maia kan hmuh
]
hin thil tam tak Delhi leh a
chhehvelah hian kan tlawh a, min hruaituten
min hruai zel a. Pu Gandhi-a thlan (Raj Ghat),
Red Fort, Qutub Minar, Lotus Temple. India
Gate, Rashtrapati Bhavan.etc. te bakah, Agra
lamah Agra Fort leh Taj Mahal-te kan tlawh
bawk a. Engtiklai maha kan hmuh phak loh
tura kan ngaihte kan hmu ve ta mai chu a ni a!
Kan hlimin, kan va lawm em! Kan hotuten
bazar-na hunte pawh min siamsak zel a, kan
vai
]
awng thiam ve chhun kan hmang zo
]
ep a
ni e.
Sawi hmaih phal miah loh chi chu, Kan
M. P. (Rajya Sabha) Pu Lalhmingliana’n New
Delhi-a chenna ina kan zavai maia zanriah
min eipui kha a ni. Fuihna thu tawite,
]
ha si leh
min
]
awngtaipuina te kha a ropui, theihnghilh
a har ngawt ang.
Ka rilru khawih zual tlem han tarlan leh
hram ka duh. Punjab-ah chuan hmun kilkhawr
tak takah tih loh chuan lei leh nan Ran an
hmang tawh meuh lo. Leileta thlai chawm nan
lei hnuaia tui Electric Current hmangin an
pump chhuak chur chur mai! an leilet hmunah
pawh kawngpui
]
ha (Black topped) leh
Electric Current a awm zel mai! Engtikah nge
kan ramah hian kan Sorkar hian khatiang tak
kha min chhawpsak ve theih ang aw tih hi kan
rilru ngaihtuahnaa cham reng, kan zin kawng
hla tak a
]
anga kan rawn hawn ve vang vang
chu a ni.
Ni 27.4.2006 zingah Delhi chhuahsanin,
ni 29.4.2006 chawhnu lamah kan khua
]
heuh
kan rawn thleng leh a. Hetianga zin kawng
nuam leh hlimawm tak min buatsaihsaktu
DAO Kolasib leh, hneh taka min hova, min
kaihruaitu kan AEO te leh hriselna nena
zinkawng nuam tak min hmantirtu kan
Pathian chungah lawmthu kan sawi mawlh
mawlh e.
- 25 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
KEIMAHNI
A. TRANSFER & POSTING :
Sl. Name of Officers Present place of New place of posting
No. & Designation Posting
1. H. Neihchhunga, AEO Kawlkulh Circle DAO Office, Aizawl
2. David 7hanliana, AEO DAO Office, Saiha DAO Office, Lunglei
3. Lalchharliana, AEO ITC Hnahthial Kawnpui Circle
4. Lalringliana, AEO R. D. Office SDAO Office, Zawlnuam South
5. R. Lalvena, G/S Ngopa Circle Kawlkulh Circle
6. B. Lallawmsanga, SDAE, Saiha Chawngte
Draftman-l
7. P.B. Lalchungnunga SDAE, Chawngte Saiha
Draftman (Officiating)
B. SUNNA :
Heng kan thawhpuite hian Chatuan ram min pan san tak avangin pawi kan ti em em a, an
chhungte kan tuarpuiin, Pathianin awmpui zel turin kan duhsakna kan hlan e.
1) Pu Ramfanthanga, AEO Kawnpui Circle 7.03.2006
2) Pu C. Thangdailova, H.A DAE,Lung1ei 17.3.2006
C. APPOINTMENT ETC.
NI. Amy Lalrammawii chu Project Functionery hnuaia thawk turin lak thar a ni a, Planning
Section, Directorate-ah dah a ni.
Pi Sangkungi, Surveyor, DAE Office, Aizawl a hun rei tak a thawh hnuin appointment past
chu Junior Engineer (J.E) ah siam
]
hat sak niin DAO Office, Aizawl-ah a thawh zawm ang.
Pu C. Vanlalhruaia, AEO, Remote Sensing Section, Directorate of Agriculture chu Oil Palm
chungchang ah SMS (RS) assist tura tih a ni.
- 26 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
D. PAWIMAWH DANGTE :
1. CLEAN MIZORAM AWARENESS DIRETORATE CONFERENCE HALL-AH NEIH A NI:
Ni 10.4.2006 dar 10:30 khan Directorate of Agriculture chuan anmahni Office Conference
Hall-ah Director Pu Lalramthanga Tochhawng hovin Staff zawng zawngte ko khawmin Clean
Mizoram Awareness hun an hmang a. He hun hmannaah hian Agriculture Director chu Chairman
niin thuhma sawiin Sawrkarin a ngaihpawimawh em em Clean Mizoram hi keini pawhin kan
ngaipawimawh a, faina hi pawn lam a
]
anga
]
an lovin mahni a
]
ang ngeia tan tur a ni a ti. Keini
Agriculture department phei chu Organic-a kan kal dawn avangin kan thlaite lei
]
ha siamna E.M
hmangin kan room leh kan bawlhhlawhte tih fai a
]
ul a, tin, department dangah pawh kan zirtir a
]
ul dawn a ni a ti bawk a. Cleanliness hi chunglam a
]
anga thurel ngawt chi a ni lova mahni
a
]
anga
]
an a ngai a ni a ti.
He hun hi Pu C. Chuaukunga CEO, Clean Mizoram in a hmanpui a, Pu C. Chuaukunga chuan
fai hi damreina a ni a, hlimna a ni bawk, bal leh
]
awp avangin natna hi a leng
]
hin a, khaw
]
henkhat phei chuan inhmuchhuakin fai pawimawh zia an hriain an nunah an tuh tlat tawh a ni a
ti a, tunah hian Solid Waste Management siamna tur Budget Planning Department-ah thehluh
mek a ni a, a hlawhtlin theih ngei beisei a ni a ti bawk.
Chairman in Resource Persons ten thu an sawi zawhin, memberte a
]
angin rawtna siam
turin a sawm nghal a, member tam takin an sawi hnuah hetiang hian hma lak dan tur siam nghal
a ni.
1) Toilet/Bathroom vawnfai a, a
]
ul anga repair leh replace ngaite siam.
2) Quality Circle/Group Floor tinah din nise. Floor tina Senior most Officer Chairman a ni
ang a, a ni hian amah puitu tur midang pathum a ruat ve leh ang. Anmahni floor tinte tih
fai dan leh enkawl chungchangah mawh an la ang.
(1) Floor fai ber hnenah lawman pek a ni ang.
(2) Section fai ber hnenah lawman pek a ni ang.
(3) Quality Circle/Groups te a
]
anga faina lama rawtna nei
]
ha ber hnenah lawman
pek a ni ang.
(4) April, 2006 a
]
anga
]
an nghal tur a ni.
3) Re-structuring of Cleanliness Committee neih ni rawh se.
4) Pangpar leh Plants vela cheimawi chungchangah Beautification Team siam a ni a.
Chairman ah Pi Laldinpuii, SDAE ruat nghal a ni a, amah puitu tur a ruat nghal ang.
5) E.M. Technology Office leh toilet tih fai nan (Sanitation atan) hman nise.
- 27 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -
He faina Awareness-ah hian Agriculture Department-a Officers leh Staff te an kal
]
ha hle a,
rawtna leh faina chungchang chu officer eng emaw zat ten an sawi a, he Clean Mizoram hi ti
hlawhtling ber nih an tum a ni.
2. APPELLATE AUTHORITY TURA RUAT THAR :
Pu P. Bhattacharjee, Joint Director of Agriculture chu Agriculture Department Appellate
Authority (Right to Information Act) turin a ruat thar.
3. FARMERS' SEMINAR HLAWHTLING TAKA NEIH A NI:
Sihhmui a Pu Sailothanga Sailo huanah thawhlehni April ni 2, 2006 khan Mizorama kut
hnathawktute tana Seminar hlawhtling taka neih a ni a. State Level Committee on Mass Media
Support to Agriculture Extension-in a bualsaih, he Farmers 'Seminar-ah hian Mizoram district
hrang hrang a
]
anga loneitute bakah ran vulh lama eizawngte leh sangha dil siama eizawngte an
tel a. An hnathawhnaa harsatna an neihte leh an thil hriat duh chi hrang hrangte chu Agriculture,
Horticulture, A.H & Vety., Fisheries leh Sericulture lam mithiamten a taka entirin an hrilhfiah
nghal zel a ni.
He Seminar-ah hian Organic Farming chungchang te, huan lo ram nghet nei thei tura
hmalakna te, thlai eichhetu rannung chi hrang hrang laka thlai venhim dan te, mihring tana pawi
lo lei
]
ha siamdan te bakah sangha dil enkawl dan leh Maimawpangang khawi dante pawh loneitu
kalkhawmte chu zirtir an ni.
He Seminar-ah hian Agriculture Minister Pu H. Rammawi chuan thu sawiin Mizoram
Sawrkar chuan Mizo loneih dan phung kumtina ramthar bawha loneih
]
hin dan bansan a, huan lo
ram nghet nei thei tura loneitute kaihhruai a tum a ni a ti a. Thlai chin tur chungchangah pawh a
hralhna awmsa thlaite thlangchhuak a, loneitute kaihhruaina pek
]
hin tum a nih thu a sawi bawk.
He Seminar hi Agriculture Secretary, Pu Lalramthanga Tochhawng in a kaihruai a,
Doordarshan Aizawl Director, Pu C. Lalrosanga pawhin he Seminar buatsaih a nih dan tlangmi a
sawifiah bawk. He Seminar hi nilenga neih a ni.
- 28 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU APRIL - JUNE. 2006 -